Nastolatki znane są z tego, że pragną ekscytacji, silnych wrażeń i często podejmują ryzykowne decyzje. Kiedyś uważano, że spowodowane jest to burzą hormonów, dziś naukowcy twierdzą, że ma to raczej związek ze zmianami zachodzącymi w tym okresie życia w mózgu w szczególności w jego systemie społeczno-emocjonalnym. To właśnie rozwój tego obszaru skutkuje wzmożonym poszukiwaniem nagród, szczególnie w obecności rówieśników, i wynika z przebudowy systemu mózgu odpowiedzialnego za zarządzanie dopaminą – neuroprzekaźnikiem, który ma duży udział w doświadczaniu przez ludzi przyjemności.
POBIERZ PIERWSZY ROZDZIAŁ KSIĄŻKI „Pozytywna Dyscyplina dla nastolatków” GRATIS
albo ZAMÓW OD RAZU CAŁĄ KSIĄŻKĘ
CZY NASTOLATKI SIĘ BUNTUJĄ?
Kiedy słyszę słowo nastolatek, moje pierwsze skojarzenie to bunt, nie ryzyko – bo mój jedenastolatek kwestionuje niemal wszystko – ale na pewno są rodzice, którym, sen z oczu spędzają kolejne irracjonalne decyzje ich nastoletnich dzieci. To pewnie jeszcze przede mną! A pytanie, na które na pewno chcieliby znać odpowiedź, zaczyna się od słowa dlaczego. DLACZEGO RYZYKO TO DRUGIE IMIĘ WIELU NASTOLATKÓW?
Jak wynika z amerykańskich badań miliardowe sumy corocznie wydawane na edukację nastolatków dotyczącą możliwych niepożądanych skutków takich (ryzykownych) działań jak: nadmierne spożywanie alkoholu, jazda po alkoholu, przygodny seks, branie narkotyków, uciekanie się do przemocy lub popełnianie czynów powszechnie uważanych za karalne, wyrzucane są w błoto. Edukacja niczego nie poprawia – wiedza to jedno, a działanie drugie.
MITY, MITY…
W ciągu ostatnich 25 lat pojawiło się wiele teorii oraz badań empirycznych w temacie nastoletniego ryzyka. Poniżej znajdziecie niektóre z niepotwierdzonych naukowo powszechnych przekonań dotyczących tego, dlaczego nastolatki są nieobliczalne i podejmują bardziej ryzykowne decyzje od dorosłych:
Żadne z tych twierdzeń nie jest prawdziwe.
A JAK JEST NAPRAWDĘ?
Logiczne myślenie oraz podstawowe umiejętności przetwarzania informacji u szesnastolatka są mniej więcej takie same jak u osoby dorosłej. Nastolatki nie są również gorsze niż dorośli w dostrzeganiu ryzyka i szacowaniu własnej na nie podatności (podobnie jak dorośli przeszacowywują niebezpieczeństwo związane z różnymi ryzykownymi zachowaniami). Z większości badań wyraźnie wynika, że nie istnieją wyraźne różnice ze względu na wiek w ocenie ryzyka występującego w konsekwencji niebezpiecznych zachowań. Innymi słowy nastolatki szukają podniety nie dlatego, że cechuje je ignorancja, irracjonalność lub niepoparte niczym przekonanie o swojej niepodatności na negatywne konsekwencje czy dokonywanie mylnych ocen sytuacji.
CO WIĘC POWODUJE, ŻE POMIMO ŚWIADOMOŚCI RYZYKA I JEGO KONSEKWENCJI I TAK SIĘ NA NIE DECYDUJĄ?
Upraszczając, odpowiedzialne są za to: zwiększona podatność na wpływ rówieśników w okresie nastoletnim, nieumiejętność radzenia sobie z odrzuceniem przez grupę, zmiany w ścieżkach nerwowych mózgu wykorzystujących jako neuroprzekaźnik dopaminę oraz niedostateczny w tym wieku rozwój kory przedczołowej.
Podatność na wpływ rówieśników wzrasta w początkowej fazie bycia nastolatkiem i osiąga swój szczyt w okolicach 14 roku życia. Obserwowalne zmiany w relacjach rówieśniczych wspierane są przez badania z wykorzystaniem strukturalnego i funkcjonalnego rezonansu magnetycznego i pokazują, że kilka obszarów mózgu z obszaru społeczno-emocjonalnego, sprawia, że obecność rówieśników uruchamia te same połączenia nerwowe, które aktywuje potrzeba poszukiwania nagród. Innymi słowy można również powiedzieć, że sama obecność rówieśników jest postrzegana jako nagroda.
W pewnym eksperymencie (Gardner and Steinberg, 2005), grupę nastolatków (średnia wieku 14), grupę starszej młodzieży (średnia wieku 20) oraz grupę dorosłych (średnia wieku 34) poproszono o wykonanie komputerowego testu zawiązanego z jazdą samochodem w samotności i w obecności dwóch przyjaciół. Zadanie polegało na podjęciu decyzji, czy przejeżdża się na żółtym świetle, czy zatrzymuje się na skrzyżowaniu. Przejechanie skrzyżowania i dłuższa nieprzerwana jazda przynosiły większa ilość punktów, jednak przejechanie żółtego mogło skutkować pojawieniem się murowanej ściany przed maską samochodu, wypadkiem i utratą wszystkich zebranych do tej pry punktów. Gdy uczestnicy wykonywali zadanie w samotności, poziom ryzykanctwa był podobny dla wszystkich gru, gdy jednak porównano wyniki uzyskane podczas obecności przyjaciół, okazało się, że ryzykowne zachowania w grupie nastolatków podwoiły się, w grupie starszej młodzieży wzrosły o 50%, a na grupę dorosłych rówieśnicy nie mieli żadnego wpływu. (Chłopcy i mężczyźni podejmowali większe ryzyko niż dziewczynki i kobiety!)
Dopamina to neuroprzekaźnik, czyli substancja chemiczna pozwalająca komunikować się ze sobą komórkom nerwowym, która odgrywa kluczową rolę w ludzkim pędzie ku nagrodzie i przyjemności (ośrodek nagrody zwany inaczej ośrodkiem przyjemności to część układu limbicznego, o którym nieco poniżej). Zwiększone wydzielanie dopaminy w okresie nastoletnim powoduje, że nastolatki maja tendencję do wybierania podniecających doświadczeń i ekscytujących doznań. Badania sugerują nawet, że u nastolatków bazowy poziom dopaminy jest dość niski, co powoduje, że często narzekają na nudę (brzmi znajomo?) , ale w reakcji na pobudzające i porywające doświadczenia jej poziom wzrasta znacznie bardziej niż u dorosłych. Po to by czuć, że żyją nastolatki prostu muszą poszukiwać stymulujących i nowych czynności i działań i wkraczać, na wypływać na niezbadane wody.
Kora przedczołowa pełni wiele różnych ważnych funkcji, między innymi odpowiada za samo-regulację, dostosowywanie rekcji do wymogów sytuacji, umiejętność stawiania sobie długofalowych celów i ich konsekwentną realizację, empatię. Reguluje i nadzoruje również pracę innych obszarów mózgu, w szczególności układu limbicznego – dojrzałość połączeń nerwowych pomiędzy korą przedczołową, a układem limbicznym przekłada się na lepszą koordynację emocji i funkcji poznawczych i lepsze przetwarzanie informacji w obszarze emocjonalnym i społecznym. U nastolatków jednakże jest ona jeszcze niedojrzała (o tym, co kryje się pod hasłem „dojrzałość mózgu” jeszcze napiszę), to oznacza, po pierwsze, że nie wykorzystują jej one w niektórych sytuacjach, w których normalnie korzystają z niej dorośli, a po drugie nie może ona skutecznie wpływać na pracę innych obszarów mózgu, w tym wspomnianego już układu limbicznego. Nastolatki nie potrafią więc z czysto fizycznego punktu widzenia świadomie hamować impulsywnego angażowania się w poszukiwanie silnych wrażeń i powstrzymywać się przed wpływem rówieśników.
Oczywiście nikt nie twierdzi, że za zachowaniem nastolatków kryją się tyko i wyłączeni zmiany w mózgu – do tego dochodzą jeszcze hormony oraz psychika i wiele innych czynników, lecz coraz szersza wiedza na temat ludzkiego mózgu i zachodzących w nim zmian w różnych okresach życia, wpływają na to, co psychologia rozwojowa traktuje jako nastoletnią normę, a co jako jej zaprzeczenie.
CO W TAKIM RAZIE MOŻESZ ZRONIĆ, JEŚLI TAK NIEWIELE MOŻESZ?
Uzbrojeni w taką wiedzę, uświadamiany sobie, że tak czy siak nastolatki będą zachowywać się nieobliczalnie i nie da się tego zmienić. To na co jednak dorośli mają wpływ to kontekst, w jakim takie zachowania będą się manifestować.
W przypadku najmłodszych nastolatków, rodzice mogą zapewniać bezpieczne warunki do zaspokajania potrzeby doznań, czyli na przykład organizowanie dla grupy nastolatków wypadu wspinaczkowego na skałki pod nadzorem instruktora, zabranie dziecka na ściankę wspinaczkową, bungee-jumping czy nawet pozwalanie na kontrolowaną jazdę samochodem to świetny sposób, by dostarczyć ekscytacji połączonej z przebywaniem w grupie rówieśniczej.
W przypadku starszej młodzieży z nieco bardziej rozwiniętą korą przedczołową i umiejętnością samoregulacji i przeciwstawiania się impulsom można zachęcać do zastanawiania się i przygotowania strategii działania, w sytuacjach, w których może wystąpić pokusa podejmowania ryzykownych działań.
ŹRÓDŁA:
http://www.theatlantic.com/health/archive/2014/01/dopamine-and-teenage-logic/282895/ (4.01.2016)
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2396566/#R101 (4.01.2016)
Działamy na terenie całej Polski, chociaż jesteśmy z okolic Warszawy.
0odpowiedz na "RYZYKO I NASTOLATKI - PRAWDY I MITY"